ในอดีตพื้นที่บริเวณภาคเหนืองของประเทศไทยเคยเป็นอาณาจักรล้านนามาก่อน อันเป็นประเทศราชของสยามในอดีตที่มีอำนาจปกครองตนเอง แต่ขึ้นกับราชอาณาจักรสยาม (รัตนโกสินทร์) จนกระทั่งในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รวมอาณาจักรล้านนาเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของราชอาณาจักรสยาม[2] และถูกจัดการปกครองใหม่ให้เป็นมณฑลสอง[3]อันได้แก่ มณฑลพายัพ และ มณฑลมหาราษฎร์ (ภายหลังในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการยุบมารวมกับมณฑลพายัพ)[4] เมื่อการปกครองมีลักษณะขึ้นอยู่กับส่วนกลางเป็นหลักแล้วจึงต้องมีการจัดตั้งหน่วยราชการจากส่วนกลาง

โดยในส่วนของตำรวจนั้นช่วงแรกเป็นหน้าที่ของกรมพลตระเวนหัวเมือง ภายหลังสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งกรมตำรวจภูธรขึ้นแทน โดยสังกัดกับกระทรวงมหาดไทย และมีการจัดตั้งกองตำรวจภูธรไปตามมณฑลต่าง ๆ[5]รวมถึงทมณฑลในภาคเหนือทั้งสองนี้ด้วย โดยเมื่อมีการจัดตั้งกองตำรวจภูธรในภาคเหนือแล้ว รัชกาลที่ 5 ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ พลตำรวจตรี เจ้าราชวงศ์ (แก้วปราบเมรุ ณ ลำปาง) ผู้ซึ่งเป็นหนึ่งในเจ้านายฝ่ายเหนือเป็นผู้บังคับบัญชาท่านแรก [4]โดยในช่วงแรกนี้เองก็ถูกเรียกว่ากองบัญชาการตำรวจภูธรเขต 3 ก็ได้ตั้งอยู่ในคุ้มเจ้าหลวงนครลำปางด้วยความอนุเคราะห์จาก พล.ต.ต.เจ้าราชวงศ์(เจ้าแก้วปราบเมรุ ณ ลำปาง) ภายหลังได้ย้ายไปอยู่ ณ ที่ตั้งเดิมของกงศุลอังกฤษในสมัยที่เป็นอาณาจักรล้านนา ริมแม่น้ำ้วัง ใน อ.เมืองลำปาง จ.ลำปาง[4]

ในปี พ.ศ. 2494 ได้มีการเปลี่ยนชื่อเป็น กองบังคับการตำรวจภูธรเขต 5 และทำการสร้างตัวกองบัญชาการขึ้นใหม่ใกล้กับกองบังคับการตำรวจภูธรจังหวัดลำปาง และสถานีตำรวจภูธรอำเภอเมืองลำปาง[4] แต่ภายหลังในปี พ.ศ. 2519 ได้มีการออก พรฎ.การแบ่งส่วนราชการกรมตำรวจ พ.ศ. ๒๕๑๙​[6] ก่อให้เกิดการปรับเปลี่ยนใหม่อีกครั้งโดยครั้งนี้ใช้ชื่อ กองบัญชาการตำรวจภูธรภาคที่ ๓[7] โดยได้จัดตั้งกองบังคับการ 1-12 ขึ้น ในกองบัญชาการตำรวจภูธร 1-4[8] และกองบังคับการ 7 - 9 ขึ้นต่อกองบัญชาการตำรวจภูธร 3

หลังจากนั้นก็มีการปรับโครงสร้างใหม่ให้เป็นกองบัญชาการตำรวจภูธรภาค 5 (บช.ภ.5) และสุดท้ายก็ได้มีการปรับเปลี่ยนโครงสร้างในครั้งสุดท้ายที่ยังใช้มาจนถึงปัจจุบันคือ พระราชกฤษฎีกา แบ่งส่วนราชการสำนักงานตำรวจแห่งชาติ พ.ศ. 2552 ก็ได้กำหนดให้เป็นตำรวจภูธรภาค 5 (ภ.5)[9] ในปัจจุบัน[10]